|
Świątynia – Chram
Świątynia – Chram, miejsce przeznaczone wyłącznie na modlitwę, sprawowanie świętych obrzędów, oddawanie czci Bogu.
Wygląd świątyni
Każda świątynia ma pewne wyróżniające ją cechy zewnętrzne. Różni się od innych swą architekturą, polichromią wnętrza,
znajdującymi się w niej dziełami sztuki sakralnej. Jest tworem takiego a nie innego architekta,
ukształtowanym w jakimś stopniu przez zdarzenia historyczne, a nawet przez zwyczaje miejscowe.
Wszystkie jednak świątynie naszego Kościoła, tzn. Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, mają pewne cechy wspólne,
właściwe świątyniom, w których nabożeństwa odprawiane są według obrządku bizantyjskiego. Te wspólne cechy wynikają nie tylko z
wielowiekowych tradycji, ale również ze sposobu, w jaki nabożeństwa są sprawowane.
Wszystkie cerkwie, o których tu mowa, są rozplanowane w podobny sposób. Mają analogiczny podział wnętrza.
Wyposażone są w charakterystyczny dla nich ozdobny ikonostas. Mają umieszczony pośrodku pulpit z wyłożoną na nim ikoną Chrystusa,
Matki Bożej lub obchodzonego święta, świeczniki przeznaczone do umieszczania na nich świec ofiarnych.
Trzeba przyjrzeć się tym elementom wnętrza, pamiętając przy tym, że sprawą najważniejszą jest nie sam wygląd świątyni,
ale to, co dzieje się w jej wnętrzu.
Wnętrze świątyni
Świątynie, w których sprawowana jest liturgia w obrządku bizantyjskim podzielone są na trzy części o różnym charakterze i przeznaczeniu:
- prezbiterium – miejsce, w którym znajduje się ołtarz i w którym odprawiane są nabożeństwa; do tego miejsca mają wstęp
tylko kapłani i osoby powołane do bezpośredniej pomocy przy sprawowaniu liturgii,
- świątynia wiernych – tu gromadzą się uczestniczący w liturgii ludzie świeccy; tu pozostają również w czasie liturgii diakoni,
gdy wygłaszają przypisane im teksty; w chramie wirnych pojawiają się kapłani, by odczytać ewangelię, wygłosić kazanie,
udzielić Komunii Świętej, odmówić modlitwę „zewnętrzną“
- przedsionek – łączący świątynię ze światem zewnętrznym.
Ikonostas
Ikonostas to ścianka z ikonami, która oddziela prezbiterium od świątyni wiernych. Bogato zdobiony ikonostas jest wyrazem czci,
jaką otaczamy znajdującą się na ołtarzu Eucharystię. Chroni on, w znaczeniu symbolicznym, Eucharystię, nie ma jednak na celu
oddalenia od wiernych i ukrycie przed nimi tego, co się dzieje na ołtarzu. Należy zauważyć, że w czasie liturgii ołtarz jest wyraźnie
widoczny i wierni mogą śledzić z uwagą wszystkie czynności kapłana.
W ikonostasie znajdują się trzy przejścia – bramy (drzwi):
brama środkowa – tj. brama królewska lub święta – otwarta przez cały czas trwania liturgii, a zamykana po jej zakończeniu; w bramie
tej ukazuje się w czasie liturgii kapłan, by udzielić wiernym błogosławieństwa lub odczytać ewangelię; przez tę bramę przechodzi,
by stojąc wśród wiernych odczytać modlitwę zewnętrzną.
bramy (drzwi) boczne – północna i południowa, przeznaczone dla diakonów, stąd ich nazwa – diakońskie drzwi;
przez bramę północną przechodzą procesjonalnie w czasie liturgii kapłan i diakon, odbywający tzw. małe wejście – z ewangelią oraz
tzw. wielkie wejście – z darami przeznaczonymi do konsekracji. Po okazaniu wiernym księgi ewangelii lub darów kapłan powraca do
ołtarza przez bramę królewską.
Na ikonostasie umieszczone są ikony, ich liczba zależy od konstrukcji cerkwi, jej historii, zasobności, czy też zwyczajów miejscowych.
Zawsze jednak są umieszczone ikony Chrystusa i Matki Bożej, oraz świętych czczonych w szczególny sposób w danej cerkwi.
Tworzą one rząd główny ikonostasu, uszeregowany według przestrzeganego powszechnie porządku.
W ikonostasie mogą być umieszczone również inne ikony. Są one wówczas grupowane w szeregi wyobrażające kolejne epoki w dziejach
zbawienia ludzkości:
okres patriarchów – od Abrahama do Mojżesza,
okres proroków – od Mojżesza do Chrystusa,
okres obejmujący dzieje Chrystusa na ziemi, reprezentowane przez ikony dwunastu głównych świąt liturgicznych,
okres świętych Kościoła – ukazujący zbawionych w niebie, modlących się do Boga.
Święte ikony
Ikony są niezwykle ważnym elementem wnętrza cerkwi. Są to wizerunki Chrystusa, Matki Bożej, świętych lub wyobrażenia zdarzeń z życia Chrystusa,
sporządzone według ścisłych i uświęconych tradycją reguł.
Ikony otoczone są w naszym Kościele głębokim szacunkiem. Samo malowanie ikony – czyli według przyjętego określenia
pisanie ikony traktowane jest, podobnie jak modlitwa, jako akt oddawania czci Bogu.
Twórcy ikon przestrzegają ściśle przyjętych zasad dotyczących wyglądu wyobrażanych postaci – ich postawy, pozycji głowy i rąk,
ogólnych cech anatomicznych, strojów – jak również używanych symboli tła i stosowanych barw. Wyobrażane na ikonach postacie są pełne majestatu,
tchną świętością, mądrością, siłą. Niektóre z istniejących ikon to wybitne dzieła sztuki, nacechowane wyjątkowym pięknem,
ukazujące postacie promieniujące szczególną świętością i łaską. Wśród nich są wizerunki Matki Bożej
pełne niewyrażalnej dobroci i miłosiedzia.
Ikony mają nam ułatwiać skupienie i skierowanie myśli ku Bogu. Przy całym naszym przywiązaniu i szacunku dla ikon,
musimy pamiętać, że są to tylko wizerunki postaci. Modlimy się przed ikonami. Nie modlimy się do ikon.
Adresatem naszych modlitw jest Bóg.
Istnieje ścisły związek pomiędzy Słowem, Liturgią i ikoną. Wszystko, co jest nauczane przez Boską Liturgię,
znajduje wspaniały komentarz w treści ikon.
Światło
Lampy i świece zapalane w czasie liturgii służą nie tylko do oświetlania wnętrza. Mają one również głębokie znaczenie symboliczne.
Zapalone światła są przede wszystkim symbolem światłości rozjaśniającej umysły i serca ludzkie. Oznaczają one Chrystusa,
będącego światłością. W czasie liturgii palą się przed ikonostasem lampy oliwne. Sens symboliczny świateł jest szczególnie
wyraźny w czasie czytania ewangelii oraz Komunii Świętej wiernych. Obok kapłana stoją wówczas ministranci z zapalonymi świecami.
Świece są również symbolem ofiary towarzyszącej żarliwej modlitwie i kierowanym do Boga prośbom. Dlatego wierni modlący się do Boga w
jakiejś szczególnej intencji zapalają świece i umieszczają je na specjalnych, przeznaczonych do tego celu świecznikach.
Kadzidło i obrzęd kadzenia
W czasie liturgii powtarzany jest kilkakrotnie obrzęd kadzenia. Kapłan okadza dary, ołtarz, ikony, oraz wiernych.
Kadzidło ma kilka symbolicznych znaczeń. Oznacza modlitwę wznoszącą się do Boga (Niech modlitwa moja wzniesie się jak woń przyjemna
przed Twoje oblicze – Ps 141 (140), 2). Jest ono wyrazem uwielbienia Boga i składanej mu ofiary.
Kadzenie rozumiane jest również jako znak powitania, a ponadto jako symbol oczyszczenia, podobnie jak np. pokropienie wodą święconą.
Z tego właśnie względu okadzani są ludzie obecni na obrzędach liturgii.
Wierni w świątyni
Ze względu na przeznaczenie świątyni, po wejściu do niej, staramy się skierować nasze myśli wyłącznie ku Bogu,
zachować stan skupienia i powagi.
Różne znaki zewnętrzne naszego udziału w liturgii, czynienie znaku krzyża, klękanie, kłanianie się, całowanie świętych ikon,
jest zależne od miejscowych obyczajów i z tego względu może się różnić u poszczególnych wiernych.
Podczas liturgii modlimy się wspólnie, nie odmawiamy różańca czy innych modlitw.
W świątyni dbamy o to by nie przeszkadzać innym ani swym zachowaniem ani strojem. W stosunku do innych wiernych zachowujemy postawę
nacechowaną szacunkiem i życzliwością. Troszczymy się o to, by matki z dziećmi i ludzie starzy, chorzy i słabi,
wszyscy ci, którzy tego potrzebują, znaleźli miejsca siedzące. Czuwamy nad tym by nasze dzieci zachowywały się w miarę grzecznie.
W świątyni nie prowadzimy rozmów, nawet po zakończeniu liturgii. Przed wejściem do świątyni wyłączmy telefony komórkowe.
Szacunek dla liturgii sprawia, że przychodzimy przed jej rozpoczęciem, a wychodzimy dopiero po jej zakończeniu.
Przypominamy, że w Kościele Grecko-Katolickim (Bizantyjsko-Ukraińskim) udział w Liturgii jest obowiązkowy w niedziele i niektóre święta.
| |